Αν και ο Αγιος Τίτος είναι η εκκλησία που βρίσκεται στη...γειτονιά μας, σήμερα μιλήσαμε για τον 'Αγιο Μηνά που είναι ο Προστάτης της πόλης μας ...
Τι σημαίνει όμως Προστάτης ; ...
Κάτι σαν βοηθός ...σαν αρχηγός...και δυνατός...και πολύ μεγάλος...και φοβιστικός....ή αστυνόμος μάλλον...ή δυνατός άνδρας που τους νικάει όλους... Η ιστορία δεν άργησε να αρχίσει και να μας δημιουργήσει απίστευτες εικόνες. Τον φανταστήκαμε εκεί στα πολύ παλιά χρόνια όταν οι Τούρκοι έμεναν στο νησί , στην πόλη μας να τρέχει καβάλα στ αλογό του και να φοβίζει όλους όσους ήθελαν να πειράξουν τους παππούδες μας.
Η κυρία είπε πως ακόμα κι όταν οι Γερμανοί ήταν εδώ μια βόμβα που έπεσε στη μεγάλη εκκλησία και θα την έκανε όλη σκόνη και χώματα δεν εξεράγει τότε και ένα ομοίωμά της τοχουν εκεί απέξω για να θυμόμαστε...Η πιο " συναρπαστική '' όμως ιστορία είναι τούτη που νομίζω πώς θα την θυμόμαστε και θα την λέμε κι εμείς στα παιδιά μας...( εμείς την είπαμε σαν ...παραμύθι...!!!)
Το Ηράκλειο σκολιάτικα αγκίνια ρούχα βάνει και τ’Αϊ-Μηνά στη χέρα ντου βαστά το γιουλουχτάνι.
Στο Κάστρο Νοέμπρης κι έντεκα ασάλευτη ‘ναι μέρα αποδιαφώτιστα βαστά το μερτζουβί στη χέρα.
Κλήρου-λαού τ’Αϊ-Μηνά τη χάρη εορτάζει κάθα χρονιά το σέβος του στον άγιο γκινιάζει.
Συγκούρμουλο το Ηράκλειο ετσά που γιακιστίζει του Νοεμπρίου τσ’έντεκα τη μέρα βαβαλίζει.
Το γ-καπετάνιο ντου τιμά τον ψαροκαβαλάρη γείτονα, παρηγορητή, και φίλο αλαβάρι.
Τση πίστης αγαθόκαλα για να τονέ τιμήσει κανίσκι ναμουντάνικο είναι για τ’αγιομίσι.
Τ’Αϊ-Μηνά η λειτουργιά το γ-κόσμο περμαζώνει ετσά’ναι και οι νέικοι κι οι περασμένοι χρόνοι.
Πατερημά, Χερουβικό, ξαφτέρυγα, λιβάνι ομπρός στα μάθια λειτουργού κι ο νους αναθιβάνει.
Αθιβολή τσ’αθιβολής φέρνει το πανεγύρι κι ο λοϊσμός φτεροκοπά στση εκκλησάς το χτίρι.
Στσι χρόνους που αρά και πού ξεπόριζε το γέλιο και τση μεγάλης εκκλησάς εμπήκε το θεμέλιο.
Ζυγό βαρύ στη γ-κεφαλή εσήκωνε η Κρήτη τότες το Διονύσιο είχε μητροπολίτη*.
Στην Εκκλησία τη γ-κρητική είχενε τα πρωτεία και ήτανε και πρόεδρος στη Δημογεροντία.
Σ’όλους τσι Δημογέροντες θα πει θα φανερέψει κειανά που ονειρεύτηκε κι είχε χωστά στη σκέψη.
Εδά ‘ν’ οι χρισθιανοί πολλοί, μικιαίνει το φιρμάνι** και ο παλιός Αϊ -Μηνάς μικιός και δε τζι βάνει.
Θέλει καινούργια εκκλησά του Ηρακλείου η πόλο μητροπολίτης βλόησε στ’Αϊ-Μηνά τη σκόλη
(11 Νοεμβρίου 1861)
Γροικούν οι αποδέλοιποι παίζουνε κουρταλάκια και η χαρά εγέμωσε τση Χώρας τα σοκάκια.
Η πόλη ανεμπουκώνεται, η Κρήτη όλη συντρέμει έργο μεγάλο να σαστεί στου χρόνου την ανέμη.
Ετσά μεγάλο όνειρο δε θα το σβήσει ο κόπος ντελόγο πρέπει να βρεθεί τση εκκλησάς ο τόπος.
Κήπος μεγάλος τούρκικος απού’χε πλήσο νάμι εκειά τη νέα κατοικιά ο άγιος δα κάμει.
Λένε κουβέντα ούτε μια ο Τούρκος να γροικήσει και κιαολιάς το γ-κήπο ντου δε θέλει να πουλήσει.
Λένε με θαύμα ο άγιος το φοίνικα γκρεμίζει απού’χε μες στο γ-κήπο ντου κι ο Τούρκος
χιαρχιντίζει.
Ετσά λοής συβάστηκε το τούρκικο ιμάνι τα κηπικά ξεραίνουνται, έρχεται το λιβάνι.
Εξήντα χιλιάδες τοτεσάς στη χέρα πήρε γρόσα απού τα περμαζώξανε πολλώ αθρώπω δόσα.
Τ’όνομα τ’αρχιτέχτονα το σκέδιο θ’ακούσει συστάσες τον επέψανε τον Αθανάσιο Μούση***.
Στα χέρια ντου’χει σκέδιο και στο Ηράκλειο φτάνει το χτίσιμο λιγοψυχά ν’αρχίξει μάνι-μάνι.
Είκοσι πέντε του Μαρτιού (1862) η μέρα ξημερώνει Αϊ-Μηνάς το σπίτι ντου στο Κάστρο θεμελιώνει.
Το Κάστρο ‘ναι πασίχαρο, καληνωρίζ’η Κρήτη “θεμέλιον λίθον” έβαλε με το μητροπολίτη.
Οι χρισθιανοί απολείτρουγα φεύγουν για το νταμάρι ο καθαείς στο νώμο ντου πέτρες’πο κεια θα πάρει.
Από τον Ξεροπόταμο πέτρες βαροκοπούνε με χέρια, ώμους κι άμαξες στο χτίρι να βρεθούνε.
Άτζεμπας και πού να βρεθούν ετοτεσάς οκάδες για τη Μεγάλη Εκκλησά ετοσηνά παράδες.
Έλιγο-έλιγο, θρουλί, γεμίζει το σκουτέλι για να ψηλώσει μιαολιά τση πίστης το μαργέλι.
Ο χρισθιανός ο καθαείς βάνει ένα ψιχάλι ‘νειρεύγεται πότε θα δει κερί στο μανουάλι.
Γροικούν αυθιά χρισθιανικά τον ίδιο το σουλτάνο για τουτηνά σας τη δουλειά χιλιάδες γρόσα βάνω****.
Για το μεγάλο το σκοπό η κούραση λιγαίνειο χτίστης χτίζει εκκλησά, τέσσερα μέτρα βγαίνει.
Μα οι καιροί χτυπήσανε για πόλεμο καμπάνα η Κρήτη πάλι γύρευγε Ενωση με τη Μάνα.
Μεγάλη Επανάσταση (1866-1869) η Κρήτη θα παρτίρει κι ετσά λοής επόμεινε μεσόκενο το χτίρι.
Δεκαεφτά ‘πο τοτεσάς προπάτηξαν οι χρόνοι μια πέτρα δεν εμπήκενε, το χτίρι δεν ψηλώνει.
Τα πράματα ησυχάσανε, πέρασε η τσερέπα ακνά-ακνά ξεπόρισε γέλιο’πο τη Χαλέπα*****.
Ο Τιμόθεος στση Εκκλησάς εδά’ναι το τιμόνι για να βγατίσει επιτροπή νέικη περμαζώνει******.
Τ’όνειρο το μεσόκενο θέλει να συνεχίσει ρούχα δεσποτικά φορεί, τ’όνειρο να βλοήσει.
Φόροι, λαχεία, δωρεές, τάματα και εράνοι για να μυρίσει η εκκλησά στο θυμιατό λιβάνι.
Το πετροκόφινο δουλειά ξανάρχιξενε πάλι και οπουγιας “Ευλογητός” η εκκλησά θα ψάλει.
Σέβος στον άγιο Μηνά δείχνουν και τα δασκάλια συντράμανε στο χτίσιμο με δίχως παρακάλια.
Μέχρι το χτίρι σάσανε σειρά’πο το λιμάνι τα τούβλα να κουβαληθούν, το έξοδο να λιγάνει.
Εσώπασε και δε μιλεί του σκεπαρνιού ο σκούλος πρόβαλε ψηλορείτικος τ’Αϊ-Μηνά ο τρούλος.
Το ενενήντα τέσσερα (1894) μισεύγει, τελειώνει κι Αϊ-Μηνάς στο κόνισμα είναι και καμαρώνει.
Τσι στράτες επαρέτησε στο κόνισμα του μπαίνει το Κάστρο, το Ηράκλειο τον Άρχο ντου κερδαίνει.
Αρχοντοκάλεσμα τρανό κάνει ο μητροπολίτης και σούνται για τη θρόνιαση τα θέμελα τσης Κρήτης.
Η θρόνιαση τ’Αϊ-Μηνά επήρε τα πρωτεία κι ειν’εορτή των εορτώ μες στη ν-Τουρκοκρατία.
Στη θρόνιαση τ’Αγιού-Μηνά όλοι ξεταλαγιούνε αθιβολές τα στόματα για χρόνους θα μιλούνε.
Τση εκκλησάς τα ξέτελα μυρθιά βαγιακλαδίζει και στου θεμέλιου τη γενιά η δάφνη τση αξίζει.
Μπαινάμικη ‘ν’ η εκκλησά στση πίστης το γ-κανόνα στο Κάστρο ριζοσκέλωσε πάνω από αιώνα.
ΓΛΩΣΣΑΡΙ
(τα) αγαθόκαλα-= τα πολλά εκλεκτής ποιότητας αγαθά (το) αγιομίσι= το πανηγύρι προς τιμήν αγίου αγκίνια ρούχα= ρούχα που φοριούνται για πρώτη φορά (η) αθιβολή= αφήγηση που αναφέρεται σε πρόσωπο ή γεγονός του παρελθόντος ακνά-ακνά =μόλις που αλαβάρι= πραγματικά, αναθιβάνω= θυμούμαι και διηγούμαι γεγονότα του παρελθόντος ανεμπουκώνομαι= ανασηκώνω τα μανίκια για ν’αρχίσω κάποια εργασία, προετοιμάζομαι (οι) αποδέλοιποι= οι υπόλοιποι, αποδιαφώτιστα= πριν χαράξει, αξημέρωτα, απολείτρουγα= μετά το τέλος της Θείας Λειτουργίας αρά και που= αραιά και που, σπάνια άτζεμπας= άραγε (ο) άρχος= ο άρχοντας, ασάλευτη μέρα= μεγάλη θρησκευτική σκόλη και δε γίνεται η παραμική εργασία, βαβαλίζω= περιποιούμαι ιδιαίτερα, βογιοκλαδίζω= περιποιούμαι με πολλή αγάπη, βαροκοπώ= χτυπώ με το σφυρί ή τη βαριά τις πέτρες για να τις διαμορφώσω, βγατίζει= προχωρεί και αποδίδει η εργασία, γιακιστίζει= ταιριάζει, πρέπει (το) γιουλιουχτάνι= ραντιστήριο που χρησιμοποιείται στους ιερούς ναούς (τα) δασκάλια= τα παιδιά του σχολείου, οι μαθητές έλιγο-έλιγο= λίγο-λίγο ετοσεσάς= τόσες, ετονησά= τόσοι ετσά λοής= με τέτοιο τρόπο, (η) θρόνιαση= τα εγκαίνια ιερού ναού (το)θρουλί= το ψίχουλο, το ελάχιστο (το) ιμάνι= η πίστη, η θρησκεία, καληνωρίζω= εύχομαι καλή ώρα, εύχομαι πολλαπλά κερδαίνω= κερδίζω και νιώθω ιδιαίτερη ευχαρίστηση, κιαολιάς= καθόλου, κλήρου-λαού= φανερά (τα) κουρταλάκια= τα παλαμάκια, τα χειροκροτήματα (η) λειτουργιά= η θεία λειτουργία, λιγαίνει= λιγοστεύει, μικαίνει, λιγοψυχώ= ανυπομονώ, (ο) λοϊσμός= ο λογισμός, η σκέψη (το) μαργέλι= το κόσμημα (το) μερτζουβί= το μοσκολίβανο, μεσόκενος= μεσοτελειωμένος, μιαολιά= λίγο,ελάχιστο, μπαινάμικος= ο πολυπαινεμένος, ο ξακουστός (το) νάμι= η φήμη (ο) ναμουντάνικος= ο φημισμένος, ο ξακουστός (τα) ξαφτέρυγα= τα εξαπτέρυγα, ξεταλαγιώ= ξεσηκώνομαι για καλό σκοπό (τα) ξέτελα= τα τελειώματα μιας εργασίας οπουγιάς= όπου να’ναι, σε λίγο παρτίρω= υποφέρω (ο) πασίχαρος= ο ολόχαρος, περμαζώνω= συγκεντρώνω (το) πετροκόφινο= το γερό κοφίνι με το οποίο μεταφέρουμε πέτρες, πλείσος= περίσσιος, άφθονος, ριζοσκελώνω= απλώνω ρίζες και αναπτύσσομαι (το) σέβος= ο σεβασμός, σκολιάτικα ρούχα=τα ρούχα που φορώ τη σκόλη, τα “καλά” μου, (ο) σκούλος= το πίσω μέρος του σκεπαρνιού (το) σκουτέλι= πήλινο πιάτο ή δοχείο, σούνται= σείονται, συβάζομαι= πείθομαι, συγκούρμουλο= με όλα μου τα υπάρχοντα, σύσσωμο, συντρέχω= βοηθώ, συνδράμω (η) τσερέπα= η κακοκαιρία, η δύσκολη εποχή, χιαρχιντίζω= τα χάνω, σαστίζω (το) χτίρι= η μισοτελειωμένη οικοδομή, χωστά= κρυφά.
* Μητροπολίτης Κρήτης Διονύσιος Χαριτωνίδης ο εξ Ανδριανουπόλεως (1858-1868), μετέπειτα διαδοχικώς μητροπολίτης Διδυμοτείχου και Ανδριανουπόλεως και κατόπιν οικουμενικός πατριάρχης (Διονύσιος Ε’, 1887-1891).
** Οι παραχωρήσεις του Χάττι Χουμαγιούν (1856)
*** Ο μητροπολίτης Διονύσιος παρακάλεσε με επιστολή του (25-2-1862) τον φίλο του Γέροντα Χαλκηδόνος Γεράσιμο να του υποδείξει τον κατάλληλο αρχιτέκτονα. Ο Γέρων Χαλκηδόνος απάντησε στις 19 Μαρτίου 1862 και συνιστούσε ως αρχιτέκτονα τον ηπειρωτικής καταγωγής Αθανάσιο Μούση, αυτοδίδακτο αλλά άριστο γνώστη της αρχιτεκτονικής των ναών της Κωνσταντινούπολης.
**** Ο Σουλτάνος Αμπντούλ Αζίζ Χαν έθεσε το έργο υπό την αιγίδα του και απέστειλε με την έναρξη των οικοδομικών εργασιών γενναία χορηγία 40.000 γροσίων.
***** Μετά την επανάσταση του 1878 παραχωρήθηκαν νέα προνόμια με τη σύμβαση της Χαλέπας και άρχισαν να διαγράφονται ευνοϊκότερες συνθήκες για τη χριστιανική κοινότητα.
****** Ο πρώην επίσκοπος Χερρονήσου Τιμόθεος Καστρινιγιαννάκης είναι τώρα μητροπολίτης Κρήτης (1885-1897) και πρωτεργάτης του μεγάλου έργου (βλ. Θεοχάρη Δετοράκη, Ιερός Ναός Αγίου Μηνά, ο μεγαλομάρτυς, Ηράκλειο 1995.
Πηγές :
Ω ! Άγιε Μηνά του Κάστρου μας μεγάλε Στρατηλάτη
του Ηρακλείου Άγιε Πολιούχε και Προστάτη.
Ω! Στρατηλάτη Άγιε και Ψαρικαβαλάρη
Του Κάστρου Άγιε Μηνά μεγάλη σου η χάρη.
Στου Νοεμβρίου στ΄έντεκα το Ηράκλειο γιορτάζει
τον Άγιο Προστάτη του τιμά και τον δοξάζει...
...Στο Κάστρο Άγιε Μηνά δίδε την ευλογία
και χάρισε στ΄ ανθρώπους του δύναμη και υγεία
Κώστας Λαγουδιανάκης
Τι σημαίνει όμως Προστάτης ; ...
Κάτι σαν βοηθός ...σαν αρχηγός...και δυνατός...και πολύ μεγάλος...και φοβιστικός....ή αστυνόμος μάλλον...ή δυνατός άνδρας που τους νικάει όλους... Η ιστορία δεν άργησε να αρχίσει και να μας δημιουργήσει απίστευτες εικόνες. Τον φανταστήκαμε εκεί στα πολύ παλιά χρόνια όταν οι Τούρκοι έμεναν στο νησί , στην πόλη μας να τρέχει καβάλα στ αλογό του και να φοβίζει όλους όσους ήθελαν να πειράξουν τους παππούδες μας. Η κυρία είπε πως ακόμα κι όταν οι Γερμανοί ήταν εδώ μια βόμβα που έπεσε στη μεγάλη εκκλησία και θα την έκανε όλη σκόνη και χώματα δεν εξεράγει τότε και ένα ομοίωμά της τοχουν εκεί απέξω για να θυμόμαστε...Η πιο " συναρπαστική '' όμως ιστορία είναι τούτη που νομίζω πώς θα την θυμόμαστε και θα την λέμε κι εμείς στα παιδιά μας...( εμείς την είπαμε σαν ...παραμύθι...!!!)
"Η μικρή εκκλησία που βρίσκεται ακριβώς δίπλα στην Αγία Αικατερίνη αποπερατώθηκε και λειτούργησε για πρώτη φορά σαν πολιούχος Άγιος Μηνάς στις 10 Νοεμβρίου του 1735 μετά από αγώνες του Κρητικού Μητροπολίτη Μονεμβασίας Γεράσιμου Λατιτζή και τη βοήθεια του Βεζίρη Χατζή Αλή Πασά...
Ο Τούρκος κατακτητής ξεσηκώθηκε με τα εγκαίνεια της εκκλησίας και έπειτα από λίγες μέρες, Τούρκοι στρατιώτες πυροβόλησαν και λιθοβόλησαν την είσοδο της εκκλησίας.
Η μανία των Τούρκων 'ομως δεν σταμάτησε μέχρι εκεί.Έτσι, το Πάσχα του 1826 στις 18 Απριλίου και καθώς οι Χριστιανοί εκκλησιάζονταν τα μεσάνυχτα στον μικρό Μητροπολιτικό ναό του Αγίου Μηνά, οι τούρκοι βρήκαν την ευκαιρία και συγκεντρώθηκαν έξω από το ναό με σκοπό να κατασφάξουν του Χριστιανούς.
Ξαφνικά όνως είδαν μπροστά τους, ένα ηλικιωμένο αξιωματικό καβαλάρη, απειλητικό , με το πρωτοπαλλήκαρό τους, τον Αγιάν Αγά. Ο τρόμος τους ήταν τόσο μεγάλος που αμέσως σκορπίστηκαν και γύρισαν σπίτια τους κι έτσι γλύτωσαν.
Η παράδοση λέει πως την ώρα που είδαν οι Τούρκοι τον Αγιάν Αγά, εκείνος κοιμότανε αμέριμνος στο σπίτι του και πως ο Αγιος Μηνάς έκανε το θαύμα του παίρνοντας τη μορφή του Αγιάν Αγά για αν τρομάξει τους Τούρκους και να σώσει τους πιστούς.Εξ αιτίας αυτής της παράδοσης , ο Αγιος Μηνάς, εικονίζεται από τότε καβαλάρης σαν ρωμαίος στρατηγός κι όχι ανάμεσα σε δύο καμήλες , όπως εικοιζόταν μέχρι που έγινε το θαύμα..."
Πόσο καλύτερα θα μπορούσε να αποδωθεί η ιστορία για το χτίσιμο του Αϊ Μηνά παρά με τον μοναδικό τρόπο του δάσκαλου Κωστή Λαγουδιανάκη που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα
" ΠΑΤΡΙΣ " στις 12 Νοεμβρίου 2005...
Μπαινάμικη τ’ Αϊ-Μηνά η εκκλησά του Κάστρου
Αποσπερίδες και βαΐζα, του Κωστή Λαγουδιανάκη
 |
| ( Αγ. Μηνάς , Απ όσα θυμούμαι το Παλιό Κάστρο) |
Το Ηράκλειο σκολιάτικα αγκίνια ρούχα βάνει και τ’Αϊ-Μηνά στη χέρα ντου βαστά το γιουλουχτάνι.
Στο Κάστρο Νοέμπρης κι έντεκα ασάλευτη ‘ναι μέρα αποδιαφώτιστα βαστά το μερτζουβί στη χέρα.
Κλήρου-λαού τ’Αϊ-Μηνά τη χάρη εορτάζει κάθα χρονιά το σέβος του στον άγιο γκινιάζει.
Συγκούρμουλο το Ηράκλειο ετσά που γιακιστίζει του Νοεμπρίου τσ’έντεκα τη μέρα βαβαλίζει.
Το γ-καπετάνιο ντου τιμά τον ψαροκαβαλάρη γείτονα, παρηγορητή, και φίλο αλαβάρι.
Τση πίστης αγαθόκαλα για να τονέ τιμήσει κανίσκι ναμουντάνικο είναι για τ’αγιομίσι.
Τ’Αϊ-Μηνά η λειτουργιά το γ-κόσμο περμαζώνει ετσά’ναι και οι νέικοι κι οι περασμένοι χρόνοι.
Πατερημά, Χερουβικό, ξαφτέρυγα, λιβάνι ομπρός στα μάθια λειτουργού κι ο νους αναθιβάνει.
Αθιβολή τσ’αθιβολής φέρνει το πανεγύρι κι ο λοϊσμός φτεροκοπά στση εκκλησάς το χτίρι.
Στσι χρόνους που αρά και πού ξεπόριζε το γέλιο και τση μεγάλης εκκλησάς εμπήκε το θεμέλιο.
Ζυγό βαρύ στη γ-κεφαλή εσήκωνε η Κρήτη τότες το Διονύσιο είχε μητροπολίτη*.
Στην Εκκλησία τη γ-κρητική είχενε τα πρωτεία και ήτανε και πρόεδρος στη Δημογεροντία.
Σ’όλους τσι Δημογέροντες θα πει θα φανερέψει κειανά που ονειρεύτηκε κι είχε χωστά στη σκέψη.
Εδά ‘ν’ οι χρισθιανοί πολλοί, μικιαίνει το φιρμάνι** και ο παλιός Αϊ -Μηνάς μικιός και δε τζι βάνει.
Θέλει καινούργια εκκλησά του Ηρακλείου η πόλο μητροπολίτης βλόησε στ’Αϊ-Μηνά τη σκόλη
(11 Νοεμβρίου 1861)
Γροικούν οι αποδέλοιποι παίζουνε κουρταλάκια και η χαρά εγέμωσε τση Χώρας τα σοκάκια.
Η πόλη ανεμπουκώνεται, η Κρήτη όλη συντρέμει έργο μεγάλο να σαστεί στου χρόνου την ανέμη.
Ετσά μεγάλο όνειρο δε θα το σβήσει ο κόπος ντελόγο πρέπει να βρεθεί τση εκκλησάς ο τόπος.
Κήπος μεγάλος τούρκικος απού’χε πλήσο νάμι εκειά τη νέα κατοικιά ο άγιος δα κάμει.
Λένε κουβέντα ούτε μια ο Τούρκος να γροικήσει και κιαολιάς το γ-κήπο ντου δε θέλει να πουλήσει.
Λένε με θαύμα ο άγιος το φοίνικα γκρεμίζει απού’χε μες στο γ-κήπο ντου κι ο Τούρκος
χιαρχιντίζει.
Ετσά λοής συβάστηκε το τούρκικο ιμάνι τα κηπικά ξεραίνουνται, έρχεται το λιβάνι.
Εξήντα χιλιάδες τοτεσάς στη χέρα πήρε γρόσα απού τα περμαζώξανε πολλώ αθρώπω δόσα.
Τ’όνομα τ’αρχιτέχτονα το σκέδιο θ’ακούσει συστάσες τον επέψανε τον Αθανάσιο Μούση***.
Στα χέρια ντου’χει σκέδιο και στο Ηράκλειο φτάνει το χτίσιμο λιγοψυχά ν’αρχίξει μάνι-μάνι.
Είκοσι πέντε του Μαρτιού (1862) η μέρα ξημερώνει Αϊ-Μηνάς το σπίτι ντου στο Κάστρο θεμελιώνει.
Το Κάστρο ‘ναι πασίχαρο, καληνωρίζ’η Κρήτη “θεμέλιον λίθον” έβαλε με το μητροπολίτη.
Οι χρισθιανοί απολείτρουγα φεύγουν για το νταμάρι ο καθαείς στο νώμο ντου πέτρες’πο κεια θα πάρει.
Από τον Ξεροπόταμο πέτρες βαροκοπούνε με χέρια, ώμους κι άμαξες στο χτίρι να βρεθούνε.
Άτζεμπας και πού να βρεθούν ετοτεσάς οκάδες για τη Μεγάλη Εκκλησά ετοσηνά παράδες.
Έλιγο-έλιγο, θρουλί, γεμίζει το σκουτέλι για να ψηλώσει μιαολιά τση πίστης το μαργέλι.
Ο χρισθιανός ο καθαείς βάνει ένα ψιχάλι ‘νειρεύγεται πότε θα δει κερί στο μανουάλι.
Γροικούν αυθιά χρισθιανικά τον ίδιο το σουλτάνο για τουτηνά σας τη δουλειά χιλιάδες γρόσα βάνω****.
Για το μεγάλο το σκοπό η κούραση λιγαίνειο χτίστης χτίζει εκκλησά, τέσσερα μέτρα βγαίνει.
Μα οι καιροί χτυπήσανε για πόλεμο καμπάνα η Κρήτη πάλι γύρευγε Ενωση με τη Μάνα.
Μεγάλη Επανάσταση (1866-1869) η Κρήτη θα παρτίρει κι ετσά λοής επόμεινε μεσόκενο το χτίρι.
Δεκαεφτά ‘πο τοτεσάς προπάτηξαν οι χρόνοι μια πέτρα δεν εμπήκενε, το χτίρι δεν ψηλώνει.
Τα πράματα ησυχάσανε, πέρασε η τσερέπα ακνά-ακνά ξεπόρισε γέλιο’πο τη Χαλέπα*****.
Ο Τιμόθεος στση Εκκλησάς εδά’ναι το τιμόνι για να βγατίσει επιτροπή νέικη περμαζώνει******.
Τ’όνειρο το μεσόκενο θέλει να συνεχίσει ρούχα δεσποτικά φορεί, τ’όνειρο να βλοήσει.
Φόροι, λαχεία, δωρεές, τάματα και εράνοι για να μυρίσει η εκκλησά στο θυμιατό λιβάνι.
Το πετροκόφινο δουλειά ξανάρχιξενε πάλι και οπουγιας “Ευλογητός” η εκκλησά θα ψάλει.
Σέβος στον άγιο Μηνά δείχνουν και τα δασκάλια συντράμανε στο χτίσιμο με δίχως παρακάλια.
Μέχρι το χτίρι σάσανε σειρά’πο το λιμάνι τα τούβλα να κουβαληθούν, το έξοδο να λιγάνει.
Εσώπασε και δε μιλεί του σκεπαρνιού ο σκούλος πρόβαλε ψηλορείτικος τ’Αϊ-Μηνά ο τρούλος.
Το ενενήντα τέσσερα (1894) μισεύγει, τελειώνει κι Αϊ-Μηνάς στο κόνισμα είναι και καμαρώνει.
Τσι στράτες επαρέτησε στο κόνισμα του μπαίνει το Κάστρο, το Ηράκλειο τον Άρχο ντου κερδαίνει.
Αρχοντοκάλεσμα τρανό κάνει ο μητροπολίτης και σούνται για τη θρόνιαση τα θέμελα τσης Κρήτης.
Η θρόνιαση τ’Αϊ-Μηνά επήρε τα πρωτεία κι ειν’εορτή των εορτώ μες στη ν-Τουρκοκρατία.
Στη θρόνιαση τ’Αγιού-Μηνά όλοι ξεταλαγιούνε αθιβολές τα στόματα για χρόνους θα μιλούνε.
Τση εκκλησάς τα ξέτελα μυρθιά βαγιακλαδίζει και στου θεμέλιου τη γενιά η δάφνη τση αξίζει.
Μπαινάμικη ‘ν’ η εκκλησά στση πίστης το γ-κανόνα στο Κάστρο ριζοσκέλωσε πάνω από αιώνα.
ΓΛΩΣΣΑΡΙ
(τα) αγαθόκαλα-= τα πολλά εκλεκτής ποιότητας αγαθά (το) αγιομίσι= το πανηγύρι προς τιμήν αγίου αγκίνια ρούχα= ρούχα που φοριούνται για πρώτη φορά (η) αθιβολή= αφήγηση που αναφέρεται σε πρόσωπο ή γεγονός του παρελθόντος ακνά-ακνά =μόλις που αλαβάρι= πραγματικά, αναθιβάνω= θυμούμαι και διηγούμαι γεγονότα του παρελθόντος ανεμπουκώνομαι= ανασηκώνω τα μανίκια για ν’αρχίσω κάποια εργασία, προετοιμάζομαι (οι) αποδέλοιποι= οι υπόλοιποι, αποδιαφώτιστα= πριν χαράξει, αξημέρωτα, απολείτρουγα= μετά το τέλος της Θείας Λειτουργίας αρά και που= αραιά και που, σπάνια άτζεμπας= άραγε (ο) άρχος= ο άρχοντας, ασάλευτη μέρα= μεγάλη θρησκευτική σκόλη και δε γίνεται η παραμική εργασία, βαβαλίζω= περιποιούμαι ιδιαίτερα, βογιοκλαδίζω= περιποιούμαι με πολλή αγάπη, βαροκοπώ= χτυπώ με το σφυρί ή τη βαριά τις πέτρες για να τις διαμορφώσω, βγατίζει= προχωρεί και αποδίδει η εργασία, γιακιστίζει= ταιριάζει, πρέπει (το) γιουλιουχτάνι= ραντιστήριο που χρησιμοποιείται στους ιερούς ναούς (τα) δασκάλια= τα παιδιά του σχολείου, οι μαθητές έλιγο-έλιγο= λίγο-λίγο ετοσεσάς= τόσες, ετονησά= τόσοι ετσά λοής= με τέτοιο τρόπο, (η) θρόνιαση= τα εγκαίνια ιερού ναού (το)θρουλί= το ψίχουλο, το ελάχιστο (το) ιμάνι= η πίστη, η θρησκεία, καληνωρίζω= εύχομαι καλή ώρα, εύχομαι πολλαπλά κερδαίνω= κερδίζω και νιώθω ιδιαίτερη ευχαρίστηση, κιαολιάς= καθόλου, κλήρου-λαού= φανερά (τα) κουρταλάκια= τα παλαμάκια, τα χειροκροτήματα (η) λειτουργιά= η θεία λειτουργία, λιγαίνει= λιγοστεύει, μικαίνει, λιγοψυχώ= ανυπομονώ, (ο) λοϊσμός= ο λογισμός, η σκέψη (το) μαργέλι= το κόσμημα (το) μερτζουβί= το μοσκολίβανο, μεσόκενος= μεσοτελειωμένος, μιαολιά= λίγο,ελάχιστο, μπαινάμικος= ο πολυπαινεμένος, ο ξακουστός (το) νάμι= η φήμη (ο) ναμουντάνικος= ο φημισμένος, ο ξακουστός (τα) ξαφτέρυγα= τα εξαπτέρυγα, ξεταλαγιώ= ξεσηκώνομαι για καλό σκοπό (τα) ξέτελα= τα τελειώματα μιας εργασίας οπουγιάς= όπου να’ναι, σε λίγο παρτίρω= υποφέρω (ο) πασίχαρος= ο ολόχαρος, περμαζώνω= συγκεντρώνω (το) πετροκόφινο= το γερό κοφίνι με το οποίο μεταφέρουμε πέτρες, πλείσος= περίσσιος, άφθονος, ριζοσκελώνω= απλώνω ρίζες και αναπτύσσομαι (το) σέβος= ο σεβασμός, σκολιάτικα ρούχα=τα ρούχα που φορώ τη σκόλη, τα “καλά” μου, (ο) σκούλος= το πίσω μέρος του σκεπαρνιού (το) σκουτέλι= πήλινο πιάτο ή δοχείο, σούνται= σείονται, συβάζομαι= πείθομαι, συγκούρμουλο= με όλα μου τα υπάρχοντα, σύσσωμο, συντρέχω= βοηθώ, συνδράμω (η) τσερέπα= η κακοκαιρία, η δύσκολη εποχή, χιαρχιντίζω= τα χάνω, σαστίζω (το) χτίρι= η μισοτελειωμένη οικοδομή, χωστά= κρυφά.
* Μητροπολίτης Κρήτης Διονύσιος Χαριτωνίδης ο εξ Ανδριανουπόλεως (1858-1868), μετέπειτα διαδοχικώς μητροπολίτης Διδυμοτείχου και Ανδριανουπόλεως και κατόπιν οικουμενικός πατριάρχης (Διονύσιος Ε’, 1887-1891).
** Οι παραχωρήσεις του Χάττι Χουμαγιούν (1856)
*** Ο μητροπολίτης Διονύσιος παρακάλεσε με επιστολή του (25-2-1862) τον φίλο του Γέροντα Χαλκηδόνος Γεράσιμο να του υποδείξει τον κατάλληλο αρχιτέκτονα. Ο Γέρων Χαλκηδόνος απάντησε στις 19 Μαρτίου 1862 και συνιστούσε ως αρχιτέκτονα τον ηπειρωτικής καταγωγής Αθανάσιο Μούση, αυτοδίδακτο αλλά άριστο γνώστη της αρχιτεκτονικής των ναών της Κωνσταντινούπολης.
**** Ο Σουλτάνος Αμπντούλ Αζίζ Χαν έθεσε το έργο υπό την αιγίδα του και απέστειλε με την έναρξη των οικοδομικών εργασιών γενναία χορηγία 40.000 γροσίων.
***** Μετά την επανάσταση του 1878 παραχωρήθηκαν νέα προνόμια με τη σύμβαση της Χαλέπας και άρχισαν να διαγράφονται ευνοϊκότερες συνθήκες για τη χριστιανική κοινότητα.
****** Ο πρώην επίσκοπος Χερρονήσου Τιμόθεος Καστρινιγιαννάκης είναι τώρα μητροπολίτης Κρήτης (1885-1897) και πρωτεργάτης του μεγάλου έργου (βλ. Θεοχάρη Δετοράκη, Ιερός Ναός Αγίου Μηνά, ο μεγαλομάρτυς, Ηράκλειο 1995.
Πηγές :
- Αρχείο 10ου Νηπιαγωγείου
- http://www.patris.gr/articles/73178?PHPSESSID=#.UJ_E_2f0c78
- Η φωτογραφία της εικόνας του Αγίου Μηνά, λεπτομέρεια (φωτ :Γεώργιος Σταματάκης )
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου